โครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ
 
            โครงการพัฒนาลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ตั้งอยู่ที่ ตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร โดยพื้นที่ของโครงการฯ อยู่ด้านทิศตะวันตกของอำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร มีพื้นที่ในโครงการทั้งหมด 102,000 ไร่
            อยู่ระหว่างพิกัด N : 1842109.37 - 185867.84 E : 404140.76 – 428953.09
            WGS84 L7018 ระวาง 5436 IV
  มีอาณาเขตติดต่อดังนี้
 

   ทิศเหนือ

จดแนวสันเขต ภูผาผึ้ง ภูโกะ และภูผาแดง

   ทิศใต้

จดแนวสันภูผาลาด

   ทิศตะวันออก

จดห้วยบางทราย

   ทิศตะวันตก

จดแนวสันภูเขาโคกยักษ์ ภูดงบาก และภูบักดี


 

          พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงมีความห่วงใยชีวิตเป็นอยู่ของราษฎร บริเวณพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร จึงได้พระราชทานพระราชดำริ เกี่ยวกับงานพัฒนาแหล่งน้ำ และงานพัฒนาอาชีพของราษฎรหลายครั้ง สรุปได้ดังต่อไปนี้

          เมื่อวันที่ 10 มิถุนายน 2537 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้ทรงมีพระราชดำรัสกับพลเอกเทียนชัย จันมุกดา รองสมุหราชองครักษ์ ณ ศาลาดุสิดาลัย พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน เกี่ยวกับงานชลประทาน สรุปความว่า ให้กรมชลประทานตรวจสอบสภาพพื้นที่ สภาพการถือครองที่ดิน สภาพน้ำท่าในลำห้วยสายต่างๆ ตลอดจนสภาพการเพาะปลูกและการทำกินของราษฎร ตำบลกกตูม อำเภอ ดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร เพื่อใช้เป็นข้อมูลประกอบการพิจารณาศึกษา และก่อสร้างแหล่งน้ำช่วยเหลือการเพาะปลูก และการอุปโภคบริโภคของราษฎรบริเวณดังกล่าว และเพื่อให้เกิดประโยชน์แก่เกษตรกรในท้องถิ่นอย่างแท้จริง ส่วนราชการต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง ควรร่วมกันดำเนินการให้เกิดการจัดการในรูปแบบเดียวกับสหกรณ์การเกษตรหุบกระพง ตำบลเขาใหญ่ อำเภอชะอำ จังหวัดเพชรบุรี ตามที่ทรงวางโครงการในแผนที่ มาตราส่วน 1: 50,000 ดังนี้

          1. โครงการอ่างเก็บน้ำห้วยพุง เพื่อส่งน้ำช่วยเหลือราษฎรบ้านคำผักกูด และบริเวณใกล้เคียง

          2. โครงการอ่างเก็บน้ำบ้านคำผักกูด เพื่อส่งน้ำช่วยเหลือราษฎรบ้านปากช่อง และบริเวณใกล้เคียง

          3. โครงการอ่างเก็บน้ำบ้านสานแว้ (ห้วยด่าน) เพื่อส่งน้ำช่วยเหลือราษฎรที่มีที่ทำกินทางด้านท้ายอ่างเก็บน้ำ

          4. โครงอ่างเก็บน้ำห้วยหอย เพื่อส่งน้ำช่วยเหลือราษฎรบ้านปากช่อง และบริเวณใกล้เคียง

          5. โครงการอ่างเก็บน้ำห้วยพุ เพื่อส่งน้ำช่วยเหลือราษฎรบ้านนาหินกอง และบริเวณใกล้เคียง

          เมื่อวันที่ 5 กรกฎาคม 2537 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้พระราชทานพระราชดำริเกี่ยวกับงานชลประทาน โครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ตำบล กกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร แก่เจ้าหน้าที่กรมชลประทาน ณ วัดปทุมวนารามราชวรวิหาร สรุปได้ดังนี้

          ควรเปิดโครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน เนื้อที่ประมาณ 102,000 ไร่ โดยมีคณะกรรมการบริหารโครงการฯ ซึ่งประกอบด้วยผู้แทนส่วนราชการต่างๆ และควรกำหนดพื้นที่โครงการฯ ออกเป็นเขตเพื่อให้สอดคล้องกับโครงสร้างพื้นฐานที่สามารถเอื้ออำนวยต่อการพัฒนาในรูปแบบต่างๆ ที่เหมาะสม คือ เขตพัฒนาอาชีพเสริม เขตพัฒนาการเกษตร และเขตอนุรักษ์และฟื้นฟูสภาพป่า

          เขตที่ 1 เป็นเขตพัฒนาอาชีพเสริม ได้แก่ พื้นที่ทางตอนบนบริเวณบ้านคำผักกูด บ้านสานแว้ ตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร ซึ่งปัจจุบันมีอ่างเก็บน้ำขนาดเล็กที่ได้ก่อสร้างไว้แล้ว และที่กำลังก่อสร้าง ปริมาณน้ำเก็บกักในอ่างเก็บน้ำต่างๆ เหล่านั้นมีไม่มากคงไม่เพียงพอส่งช่วยเหลือให้ราษฎรใช้ทำการเพาะปลูกได้อย่างเต็มที่ ประกอบกับในปัจจุบันที่บ้านสานแว้ เป็นที่ตั้งศูนย์ศิลปาชีพของสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ จึงควรกำหนดเขตที่ 1 เป็นพื้นที่พัฒนาอาชีพเสริม เนื้อที่รวมทั้งสิ้นประมาณ 4,000 ไร่

          เขตที่ 2 เป็นเขตพัฒนาการเกษตร ได้แก่ พื้นที่ต่อจากเขตที่ 1 บริเวณบ้านปากช่อง และบ้านนาหินกอง ตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร กรมชลประทานควรเร่งพิจารณาและก่อสร้างโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยหอย และโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยพุ โดยกำหนดขนาดความจุอ่างให้เก็บน้ำให้ได้มากที่สุด จะทำให้มีน้ำเพียงพอส่งช่วยเหลือพื้นที่เพาะปลูกรวมทั้งสิ้นประมาณ 4,300 ไร่ ได้อย่างเต็มที่ พื้นที่เขตนี้ควรพิจารณาจัดแบ่งเป็นแปลงๆ ขนาดตามความเหมาะสม เพื่อให้ราษฎรในเขตโครงการพัฒนาลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน ที่ได้รับความเดือดร้อนไม่มีที่ทำกินได้เข้าอยู่อาศัย โดยมีการจัดการในลักษณะเดียวกับสหกรณ์การเกษตรหุบกะพง อำเภอชะอำ จังหวัดเพชรบุรี

          เขตที่ 3 เป็นเขตพัฒนาการเกษตร ได้แก่ พื้นที่บริเวณบ้านแก่งนาง ตำบลกกตูม อำเภอ ดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร ซึ่งปัจจุบันได้รับน้ำทำการเกษตรจากโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยทาอยู่แล้ว และพื้นที่ที่จะได้รับน้ำจากโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ เมื่องานก่อสร้างนี้แล้วเสร็จ

          เขตที่ 4 เป็นเขตอนุรักษ์และฟื้นฟูสภาพป่า

 

1.

เพื่อช่วยเหลือเกษตรกรในเขตโครงการให้มีที่ทำกินเป็นของตนเอง โดยดำเนินการในระบบปฏิรูปที่ดินเพื่อการเกษตรกรรมที่สมบูรณ์แบบ และให้มีการจัดรูปของสหกรณ์การเกษตร

2.
เพื่อยกฐานะความเป็นอยู่ของราษฎรให้ดีขึ้น โดยจัดให้มีการพัฒนาอาชีพด้านต่างๆ คือ
- ด้านพัฒนาการเกษตรในเขตที่ 2 และ 3 ได้แก่ การเพาะปลูก การปศุสัตว์ การประมงน้ำจืด
- ด้านพัฒนาอาชีพในเขตที่ 1 ได้แก่ การดำเนินกิจกรรมทางด้านการเกษตร และด้านหัตถกรรมต่างๆ เป็นอาชีพเสริม
3.
เพื่ออนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และสภาพแวดล้อม ลดการทำลายป่าต้นน้ำลำธาร โดยการป้องกันรักษาป่าที่สมบูรณ์ให้คงสภาพเดิม ส่วนป่าที่ถูกทำลายให้มีการฟื้นฟูให้กลับสู่สภาพที่สมบูรณ์ดังเดิม

1. จัดทำระบบอนุรักษ์ดินและน้ำ

    1.1 ปรับรูปแปลงนา
    1.2 ไถบุกเบิกและปรับพื้นที่เพื่อวางระบบอนุรักษ์ดินละน้ำ
2. สาธิตการทำ/ใช้ปุ๋ยหมักอินทรีย์น้ำ
3. สาธิตการใช้ปุ๋ยพืชสด
4. ระบบหญ้าแฝกเพื่อการอนุรักษ์ดินละน้ำ
ปรับรูปแปลงนา
ขุดสระน้ำ
ปลูกแฝกตามไหล่ทางถนน
แปลงเกษตรอินทรีย์ในโรงเรียน